Roboski Katliamı: Hukuki Süreçi Hangi Aşamada?

"Zaman acının yükünü hafifletir derler, acımız değişmedi, o yara hala ilk günkü gibi kanıyor ama bunca yıldan sonra bu acıyla yaşamayı öğrenmek zorunda kaldık."

Bu sözler, 27 yakınıyla birlikte 17 yaşındaki kardeşini de Roboski Katliamı'nda yitiren Ferhat Encü'ye ait.

Şırnak'ın Uludere ilçesine bağlı Ortasu ve Gülyazı köyü sakinlerinden oluşan sınır kaçakçılarının savaş uçaklarının bombardımanı sonucu hayatlarını kaybetmesinin üzerinden 11 yıl geçti.

Kamuoyunda "Roboski Katliamı" olarak bilinen olayda 17'si çocuk 34 kişi hayatını kaybetti.

Irak'ın kuzeyinden getirdikleri mazot ve kaçak gıdaları taşıyan katırlarla sınırı geçtikleri sırada bombalanan gruptan sadece Servet Encü sağ kurtulabildi.

Geçen 11 yılda ne sorumlular tespit edildi ne de herhangi birisi yargılandı. Ailelerin açtığı dava ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nden (AİHM) geri döndü.

"On yılda değişmeyen tek şey ailelerin adalet mücadelesi" diyen Ferhat Encü, BBC Türkçe'ye konuştu.

Dilleri döndüğünce yaşanan acıyı kamuoyuna anlattıklarını ifade eden Encü, "Roboski ile dayanışmaya çalıştık, dünyaya yaşanan katliamı anlattık, toplumun bir bölümünün vicdanında bu katliamı mahkum ettik ama yargısal anlamda bir adım ileri gidemedik ve yaşanan mağduriyet, acı maalesef görülmedi" dedi.

Yargı mekanizmasının ezilenlerden, mağdurlardan değil, egemenlerden yana kararlar verdiğini öne süren Ferhat Encü konuşmasını şöyle sürdürdü:

"Yargı mekanizması, bu katliama karar veren, onu gerçekleştirenleri kollayan bir yerde durdu. Buna karşın katillerin açığa çıkmasını, yargılanmasını isteyen, adalet mücadelesi veren ailelerin başına olmadık şeyler getirildi, dava edilenler oldu, tutuklananlar, gözaltına alınanlar, coplanıp şiddete uğrayanlar ya da para cezası alanlar oldu."

28 Aralık 2011'de neler yaşandı?

Askeri savcılığın soruşturma sonucu hazırladığı rapora göre, insansız hava aracı (İHA) ile yapılan keşif uçuşları sırasında saat 17.20 civarında Haftanin Deresi Vadisi'nde "ısı kaynakları" tespit edildi.

Bundan yaklaşık yarım saat sonra dönemin 23'üncü Jandarma Sınır Tümen Komutanı Tümgeneral İlhan Bölük tarafından görüntülerin "terörist olarak değerlendirildiği" ve bunun için topçu atışı yapmak istendiği bilgisi 2'nci Ordu Harekat Başkanlığı'na iletildi.

Değerlendirme sürecinde top atışına onay verildi ancak hareket halinde grubun hem üç koldan ilerlemesi hem de kafilede motorlu araçların bulunması nedeniyle top atışının yeterli olmayabileceği değerlendirmesi yapıldı.

Hava harekatının "uygun olacağına" karar verilmesinin ardından dönemin Genelkurmay İstihbarat Başkanı Orgeneral Yaşar Güler onay için konuyu Genelkurmay İkinci Başkanı'nın makamına götürdü.

En sonunda ise akşam saat 20:00 sularında dönemin Genelkurmay Başkanı Orgeneral Necdet Özel, evinden telefonla hava operasyonuna onay verdi.

Sınır hattında bekleyen gruba ilk bomba saat 21:43'te, ikinci bomba 22:02'de, üçüncü bomba 22:16'da ve son olarak da dördüncü bomba da saat 22:24'te atıldı. Olay sonucu 17'si çocuk 34 kişi yaşamını yitirdi.

Genelkurmay Başkanlığı'ndan olayın ertesi günü yapılan ilk açıklamada da Irak'tan Türkiye'ye doğru "bir grubun hareket halinde olduğu İHA görüntüleri ile" tespit edildiği belirtildi.

Açıklamada, bu bölgenin PKK'lılar tarafından geçiş için sıkça kullanılan bir alan olduğu vurgulandı.

Ancak bu istihbaratın hangi İHA'lardan geldiği konusu ise uzun süren tartışmalara neden oldu.

ABD'nin önde gelen gazetelerinden Wall Street Journal (WSJ), Mayıs 2012'de yayımladığı bir haberinde, söz konusu istihbaratın ABD yapımı İHA'lardan geldiğini öne sürdü.

Gazetenin ABD Savunma Bakanlığı yetkililerine dayandırdığı haberinde, istihbaratın Türkiye ile ABD arasında 2007 yılında PKK'ya karşı kurulan istihbarat paylaşımı anlaşması çerçevesinde oluşturulan mekanizma kapsamında verildiği ancak hava operasyonu kararının tamamen Türk askeri yetkililere ait olduğu belirtildi.

WSJ'ye konuşan görgü tanığı Servet Encü de bombardımandan kısa bir süre önce İsrail yapımı Heron aracının sesini duyduklarını söyledi.

Ancak askeri savcılık tarafından Ocak 2014'te tamamlanan soruşturma kapsamında hazırlanan raporda, istihbaratın "Gözcü İHA'lar" tarafından alındığı belirtildi.

Gözcü, 2007'de Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) envanterine girmiş ve bu yıldan itibaren operasyonel olarak kullanılmaya başlanmıştı.

Hükümet kanadında nasıl açıklamalar yapıldı?

O dönem yayın hayatını sürdüren Taraf gazetesi, olaydan birkaç gün sonra yayımladığı haberinde bombardımana neden olan bilginin Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) tarafından verildiğini öne sürdü. Ancak MİT, konuyla ilgili yazılı bir açıklama yaparak bu iddiaları reddetti.

O dönem Başbakanlık görevini yürüten Recep Tayyip Erdoğan da, olaydan iki gün sonra yaptığı açıklamada da İHA'ların istihbarat örgütlerinin 10 gün kadar önce verdiği bilgi üzerine bölgede uçuş yaptığını söyledi.

Dönemin Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç da 2 Ocak 2012'deki Bakanlar Kurulu'nun ardından yaptığı açıklamada, olayda kasıt olmadığını söyledi.

Arınç, olayla ilgili "resmi özür dilenmesini beklemenin yanlış olacağını" ancak hayatını kaybedenlerin yakınlarına tazminat ödeneceğini ifade etti.

Şubat 2012'de ise Başbakanlık tarafından kişi başına 123 bin, toplamda da 4 milyon 180 bin TL tazminat ödendi. Ancak aileler bu tazminatı kabul etmedi.

Olayla ilgili ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) bir araştırma komisyonu kuruldu.

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bünyesindeki Uludere Alt Komisyonu, yaklaşık 15 ay süren çalışmalarını Mart 2013'te tamamladı.

Komisyonun hazırladığı 84 sayfalık raporda, sadece İHA görüntülerine dayanarak kimlik tespiti yapmanın mümkün olmadığı ifade edildi ve "Olayın kasten yapıldığına yönelik herhangi bir delil elde edilememiştir" denildi.

Ayrıca İçişleri Bakanlığı müfettişleri de konuyla ilgili inceleme yaparak, bir rapor hazırladı.

Hukuki süreç nasıl işledi?

Konuyla ilgili soruşturma başlatan Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı da Haziran 2013'te "görevsizlik kararı" vererek, dosyayı askeri savcılığa sevk etti.

Askeri savcılık da Ocak 2014'te şüpheli olarak adı geçen 5 askerin "kanunun emrini icra kapsamında kendilerine verilen görev gereklerini yerine getirdikleri, görev gereklerini yerine getirirken kaçınılmaz hataya düştükleri dolayısıyla eylemleri hakkında kamu davası açılmasını gerektiren bir sebep bulunmadığı" kanaatine vardı ve kovuşturmaya yer olmadığına karar verdi.

Bu karardan sonra 261 kayıp yakınının vekaletini alan avukatlar, 18 Temmuz 2014'te Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) başvuru yaptı.

Başvuruda iki başvurucunun eksik çıkan belgelerinin tamamlanması istendi ancak başvuru "eksikliğin süresinde giderilmemesi" nedeniyle reddedildi.

Bu ret kararı, AİHM'nin ret kararına da gerekçe oldu ve mahkeme, iç hukuk yolları tüketilmediği için dosyayı kabul edilemez buldu. Böylece yapılan bu başvurularla Roboski Davası için hukuki yollar kapanmış oldu.

Aileler yeni delillerle hukuki süreci yeniden başlattı

Yeni bir başvuru için farklı bir somut delil lazımdı.

15 Temmuz 2016'daki darbe girişiminden sonra dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, Roboski Katliamı'nda "FETO izi olduğunu, Uludere olayının FETÖ yandaşları tarafından" yapıldığını söyledi.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararından sonra avukatlar bu açıklamayı gündeme getirip delil olarak göstererek aileler adına Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı'na suç duyurusunda bulunarak yeni bir hukuki süreci başlattılar.

17 ailenin yaptığı suç duyurusu Uludere ve Şırnak Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderildi ama 25 Kasım 2020 tarihinde dosya için takipsizlik kararı verildi. Ailelerin bu karara yaptığı itiraz da reddedilince Şubat ayında Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) başvuru yapıldı.

Eski HDP Şırnak Milletvekili Ferhat Encü, AYM'de bekleyen dosya dışında, yaşanan katliamın insanlığa karşı suç olduğunu ifade ederek bunun için Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Komisyonu'na bir başvuru yaptıklarını söyledi.

Başlayan yeni hukuki süreçten umutlu olmak istediklerini ifade eden Encü'ye göre en ufak bir irade ile her şey çözülebilir:

"Burada hukuk siyasi saiklerle işliyor ama milyonda bir de olsa umutlu olmak istiyoruz, yeter ki küçük bir irade gösterilsin. Çünkü emir komuta zinciri çerçevesinde insanlığa karşı işlenen bu suçta 34 insanın yaşam hakkı çok korkunç bir şekilde ihlal edildi. Bunun davaya dönüşmesi gerekir. Biz umudumuzu korumak istiyoruz ama güncel meseleler ve siyasi anlayıştan kaynaklı çok da umutlu değiliz."

Katliamda ölen yakınlarının cesetlerini kendi elleriyle toplayıp gömdüklerini hatırlatan Encü, cenazeleri toprağa vermekle acının sona ermediğini de dile getirdi:

"Gömünce acı bitmiyor, bunun etkileri bir sonraki kuşakta da ortaya çıkıyor. O gün doğanlar bugün on yaşında, sonraki kuşaklar da bu acıyı dolaylı olarak yaşıyor. Bu adalet mücadelesiyle büyüyorlar ama bizim için hiçbir şey on yıl önceki gibi olmayacak."

Anma törenine Türkiye Barolar Birliği de katıldı

Roboski Katliamı'nın 11. yılında hava saldırısında hayatını kaybeden 34 köylü için bugün mezarları başında bir anma yapıldı.

HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan ve HDP milletvekilleri, Türkiye Barolar Birliği (TBB) Başkanı Erinç Sağkan ve bölge baro başkanlarının da katıldığı anmada cezasızlık politikasına, ailelerin adalet arayışının yarım kalmasında yargının ve siyasetin rolüne vurgu yapıldı.

Hayatını kaybedenlerin aileleri adına konuşan Zeki Tosun, "Roboski'ye 11 yılda adalet gelmedi, eğer Roboski'ye adaleti getiremezseniz, dünyanın hiçbir yerine adaleti sağlayamazsınız'' dedi.

Ferhat Encü de yaptığı konuşmada 11 yılda hiçbir sorumlunun yargılanmadığını hatırlattı, 2011'de MGK toplantısında Roboski katliamının kararının alındığını öne sürdü:

"Roboskili aileler olarak iki talebimiz var, katliamı yapanların yargılanması ve cezalandırılması, bir diğeri de Kürt sorunun siyaset yoluyla, barışla çözülmesi, çünkü bu katliam, Kürt sorunu çözülmediği yaşandı."

AİHM'in Roboski Davasını reddetmesinde Şırnak Barosu'nun gönderdiği eksik belge gerekçe gösterilmişti. Şırnak Baro Başkanı Rojhat Dilsiz, davasındaki eksiklikleri nedeniyle özeleştiri verdi ve ailelerin adalet arayışında yanlarında olacaklarını ekledi.

TBB Başkanı Erinç Sağkan da geçen sene olduğu gibi bu yıl da anma programındaydı.

Konuşmakta en zorlandığı yerin Roboski olduğunu söyleyen Sağkan, ''Siyasallaşmasına engel olmak için çok şey yapsak da buna engel bir yargı sistemi var, arkamızdaki mezarlıkta yatan 13 yaşındaki çocukların hayatı alındı, annelerin kucaklarında torunları değil, ölen çocuklarının fotoğraflarını taşımasında hepimizin payı var'' dedi.

34 insanın öldürülmesinin arkasındaki gerçeğin siyaset ve yargının el birliği Ankara'nın karanlık dehlizlerinde kaybedildiğini söyledi.

"Komisyon kasıt yok dedi, savcı kaçınılmaz olduğunu söyledi, takipsizlik verdi ama kaçınılmaz olan, adaleti teslim etmek olmalı" diye konuştu.

CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu da "siyaset makamı ağlama sızlama makamı değil, adaleti sağlama makamı ve bunun için mücadele edeceğiz'' dedi.

Pervin Buldan, Roboski'nin üzerinin kapatılmasının Türkiye için büyük ayıp ve derin bir yara olduğunu söyledi.

"Etkin bir soruşturma yapılmadı, failler oryaya çıkarılmadı, oysa talimatı veren faili yapan suçu işleyen ortada, ortada olmayan tek şey adalet, hukuk ve bu ülkeyi yönetenlerin vicdansızlığı. Hesap vermesi gerekenlerin hesap soranlara saldırdığı bir zihniyetle karşı karşıyayız" dedi.

HDP İl Başkanı Ferhat Encü'ye atılan tokadı hatırlatan Pervin Buldan "Roboski'de canlarını kaybedenler hesap sorarken, Roboski ailesinden Ferhat Encü'ye tokat atıldı, bu Kürt halkının duruşuna kimliğine bir saldırıydı. Bu zihniyet Roboski'de 34 insana bomba atarken de aynıydı, Ferhat Enci'nün yüzüne tokadı atan da aynı zihniyet" dedi ve ekledi:

"Bu coğrafyada Kürtsen, adalet talep ediyorsan, demokrasi gelsin istiyorsan, karşına çıkan tek şey büyük bir hukuksuzluk ve adaletsizlik oluyor. Bu ülkede hukuk ve yasalar, Kürtler söz konusu olduğunda işlemiyor, aksine, tersine işliyor."

Deniz Poyraz davasını hatırlatan Buldan, katilin arkasındaki güçlerin, emir verenlerin, finanse edenlerin, saldırının arkasındaki odakların, ortaya çıkarılmasının önünün bir kişinin cezalandırılmasıyla kapatıldığını savundu ve şu ifadeyi kullandı:

'Hiçbir cinayet tek başına bir katilden ibaret değildir'' dedi.