Uzmanlardan 'Helikopter Ebeveynlik' Uyarısı!

Çocukları için 'en iyiyi' isteyen ebeveynler o ince çizgiyi geçtiklerinde çocuklarına yarardan çok zarar verebiliyor. İşte uzmanlar o çizgiyi ve neler yapılması gerektiğini anlattı.

"Çocuğunun her adımını kontrol eden, sürekli denetleyen ve ona neredeyse hiç nefes alma alanı bırakmayan anne babaları” tanımlamak için kullanılan 'helikopter ebeveynlik', çocuğun ruhsal ve sosyal gelişimi için riskler taşıyor. Uzmanlar ise aileleri 'çocuklarınızı korurken onlara zarar verebilirsiniz' diyerek uyarıyor. Peki neden helikopter ebeveynlerin sayısı artıyor? Helikopter ebeveyn davranışları neler? Helikopter ebeveynlik çocuklara nasıl zarar veriyor? Büyüdüklerinde hangi psikolojik rahatsızlıkları yaşayabilirler? Sputnik Türkiye sordu uzmanlar yanıtladı.

Çocuğunuzu gölge gibi takip ediyorsanız dikkat
Yeditepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı Dr. Öğr. Üyesi Billur Örnek, aşırı koruyucu, kontrolcü ve müdahil ebeveynlik tarzı olarak tanımlanan 'helikopter ebeveynliğin, çocukları için ailelerin 'en iyiyi' isterken onları yaşamlarına nasıl etkilediklerini anlattı.

Çocuğu gölge gibi takip etme, hayatındaki her konuya çocuğun tepki vermesini beklemeden müdahale etme, çocuk için bütün sorunlarını çözmeye çalışma, çocuğu güvende tutmak için aşırı önlemler alma, çocuğa ait olması gereken sorumlulukları onun yerine üzerine alma gibi davranışların helikopter ebeveyn davranışları olarak sıralanabileceğini dile getiren Örnek bu tavrın çocuklara nasıl zarar verebileceğini de şöyle dile getirdi:

Narsist kişilik bozukluğu tehlikesi
"Ebeveynlik konusunda bir uç, çocukla yeterince ilgilenilmeyen koşul, yani ihmal ise, diğer uç, çocuğu bir uzantı, bir kukla, bir oyuncak gibi kontrol etme koşulu, yani helikopter ebeveynliktir. Her iki uç nokta da çocuğun duygusal gelişimini ketleyici rol oynar. İhmal durumunda yoğun bir yalnızlık ve henüz çocukken kendi kendine ebeveynlik etmek zorunda olmak, hayatta kalabilmek için tek başına mücadele vermek gibi ağır bir yükün altında ezilmenin getirdiği duygusal güçlükler söz konusuyken; helikopter ebeveyn ile büyüyen çocuk için de hayatta kendi alanının olmaması, kendi karar vermesine izin verilmemesi, sorunlarını çözmek için çözümler üretmek zorunda kalmaması, sorumluluklarını yerine getirmek zorunda olmaması gibi koşullar altında, toplum içinde uyumlu bir şekilde yaşayan bağımsız bir birey olma ideali imkansızlaşır. Her iki uçta da kişilik bozuklukları dediğimiz psikopatolojiler geliştirme ihtimali yüksektir. Hiç ilgilenilmeyen ve ihmal edilen bir çocuk terkedilme korkusunun baskın olduğu, kişilerarası ilişkileri kaotik, borderline kişilik bozukluğu geliştirmeye yatkın hale gelirken, helikopter ebeveynlik ile kendi adına karar vermeyi, kendi karşılaştığı durumlarla mücadele etmeyi öğrenememiş çocuklar bağımlı kişilik bozukluğu veya hiçbir sorumluluk almak zorunda kalmadan, “ayrıcalıklı” hissettirilerek büyütülmüş çocuk narsisistik kişilik bozukluğu geliştirmek için uygun bir altyapı hazırlanmış olabilir.

Peki büyüdüklerinde ne olacak? Kendi sorunlarına çare bulabilecekler mi?
Asıl sorun bu tarzda büyüyen çocukların ileride yaşayabileceği zorluklar. İşte Örnek bunları da şöyle anlattı:
Bu kişiler psikoterapi almak için geldiklerinde birkaç konu ön plana çıkıyor. Bunlardan en önemlisi sosyal hayatta yaşadıkları güçlükler. Zaman zaman kılını kıpırdatmadan bütün görevleri ebeveynleri tarafından yapılmış (ödevler, projeler dahil), üzülmemesi, hiçbir güç duygu ile baş etmemesi için yanlış davranışlarının bile sorumluluğunu alması gerekmemiş çocuklar kendisini diğerlerinden farklı ve “ayrıcalıklı” algılama eğiliminde yetiştiği için herkes için geçerli kuralları kabul etmekte güçlük yaşayabilir, diğerlerinin tepkileri ile karşılaşabilir ve yakın ilişkiler kurmakta güçlük çekebilir. Benzer ebeynlik tarzıyla büyütülmüş diğer bir kesim ise kendi alanına sahip olayı, kendi adına karar vermeyi, hayatta istediği ve istemediği şeyleri belirlemeyi, karşılaştığı bir sorunla tek başına mücadele edip çözmeyi bilmediğini fark eder. Dolayısıyla hayatı boyunca ebeveyne veya ebeveyn gibi koruyup, kollayıp onun yerine çözüm bulacak birilerine ihtiyaç duyar. Tek başına hayatta yeterli bir birey olduğu hissini yaşayamaz. Doğru kararları verebileceğine, kendi hayatı içinde sorunlara çözümler bulabileceğine, güç duygularla baş edebileceğine inanmaz. Mutlaka onun yerine kararları verecek birileri ile biraradadır. Bu ihtiyaç, kişinin bazen oldukça istismarcı bir ilişkinin içinden çıkmasını imkansız kılabilir. En iyi ihtimalle ise bu ilişki, kişinin yetişkin olamama halini beslemeye devam eder.

Çocuk yerine yaşamayın çocuğa eşlik edin
Çocukların kendileri ile algılarının öncelikle ebeveynlerin yansıttıkları ile şekillendiğine dikkat çeken Örnek, "Çocukluğu helikopter ebeveynle geçmiş yetişkinler, psikoterapi sürecinde güncel sorunları ile ebeveyn-çocuk ilişkisini bir arada ele aldığımızda büyük bir aydınlanma yaşayarak kendilerine bakış açılarını yeniden yapılandırabiliyorlar. Çocukların kendileri ile ilgili algıları öncelikle ebeveynin yansıttıkları ile şekillenir. Fakat sağlıklı bir ebeveynlikte çocuk, zaman içinde kendisini başkalarının gözünden de görme fırsatı bulur. Sorumluluk alır, güçlüklerle baş başa kalır, duygusal anlamda bazen zorlanır. Bunları yaşarken ebeveyn “çocuk yerine” yaşamaz, çocuğa eşlik eder. Bu durumda çocuk kendisini başka koşullarda, başkalarının gözünden de görür ve kendisine ait bir algıyı bütün bunlardan süzerek geliştirir. Helikopter ebeveynlikte ise fark ediyoruz ki yetişkin olduklarında bile kendilerini ebeveynlerinin gözünden bir çocuk olarak görmeye devam ediyorlar. Bu algının dışına çıkamıyor, bu nedenle de yetişkin yaşamına uyum sağlayamıyorlar. Kişilerin kendilerine ilişkin algılarını “ebeveynlerinin evladı” olmanın dışında, daha objektif bir yerden görmelerini sağlayarak yaşamlarında baş edemediklerini düşündükleri pek çok konuyla baş edebilir durumda olduklarını hatırlamalarını sağlıyoruz."

Peki nelere dikkat etmek gerekiyor?
Örnek 'helikopter ebeveyn' olmamak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini de anlattı. İşte o püf noktaları:
"Öncelikle çocukların hayatlarında da bazı zorluklar olabileceğini ve bunlarla karşılaşmanın, hayatında daha defalarca karşılaşacağı güçlüklerle baş etmesinde bir basamak olduğunu unutmayalım. Çocuklar yerine çözen değil, çocuklar çözerken yardımcı olan, destek veren, eşlik eden, gerektiğinde rehberlik eden yetişkinler olarak bulunalım.
İkinci olarak, sorumluluk bilinci geliştirmenin küçük yaşlarda başladığını, çocukların da çocuklara özgü sorumluluklar alması gerektiğini unutmayalım. Bu görevler elbette çocuğun yaşına uygun olmalı. Anne-babaya duygusal destek sağlamak, çalıştığı eve para getirmek çocuk sorumluluğu değildir. Ancak ödevlerini yapmak, küçük ev işlerinde yardımcı olmak (sofra kurulmasına yardım etmek, odasını toplamak vb) gibi sorumluluklar, çocuk sıkılsa bile yapması gereken görevler olarak kalmalı. Buna izin vermeyen ebeveynlerin çocuk üzülmesin, sıkılmasın, yorulmasın diye böyle yaptığını biliyoruz. Tabii ki tamamen iyi niyet. Ancak sorumluluk bilincinin erken yaşta geliştiğini ve sıkıntı, yorgunluk, üzüntü gibi duygularla da baş etmeyi öğrenmenin çocuğun yararına olduğunu hatırlayalım.
Her insan, çocukluktan itibaren bazı sorunlarla karşılaşır. Okulda, arkadaşları arasında, başka yetişkinler veya akranları ile mutlaka onu zorlayan sorunlar yaşayacaktır. Bunu engellemenin imkanı yoktur. İyi tarafı, bu karşılaşmalar, hayatta karşılaşılacak daha büyük sorunlarla karşılaşmadan önce çocuğun sorun çözme becerilerini geliştirebileceği bazı durumlardır. Çocuk bir güçlükle karşılaştığında onunla konuşabilir, duygularını anlamaya çalışabilir, ne yapmak istediği ve bunu nasıl hayata geçirebileceği konusunda fikir üretmesine yardımcı olabiliriz. Ancak sorunları onun yerine çözmek, bu becerisini geliştirmenin önünde engeldir."

Neden helikopter ebeveyn oluruz? Bu davranıştan kurtulmak için ne yapılmalı?
Örnek'in altını çizdiği başka bir nokta ise helikopter ebeveynlik davranışlarının neden ortaya çıktığı.
"Çok kaygılı, katastrofik bakış açısını günlük bir rutin olarak benimsemiş bireylerde, korkunç sonuçlara engel olabilmek adına gelişebilen bir davranış bu' diyen Örnek, "Günümüzde güvende hissetmek zor, çocuklarımızın her koşulda güvende olacağını düşünmek imkanız. Ancak olabilecek en korkunç senaryo ile hayatını sürdürmek hem kişinin kendisi için hem de çocuğun gerçeklik algısı için oldukça kötümser ve zararlı.

Çok sık gördüğümüz diğer bir konu da çocukluğunda ihtiyacı olan ebeveyn ilgisini görememiş, ihmal ve istismar edilmiş ebeveynlerin kendi çocuklarına aşırı ihtimam göstermesi davranışı. Kendi görmediği ilgi ve sevgiyi çocuğuna sunabilmek için çok abartılı ebeveyn davranışları sergilemek, tamamen bir yanlışı doğruya çevirmek için verilen aşırı çabanın hiç hedeflenmeyen olumsuz sonucu olarak karşımıza çıkıyor.

Eğer ebeveynler, aşırı kontrolcülük anlamında çeşitli nedenlerle kendilerine engel olamıyorsa, çocukların psikolojik sağlıklarına olumsuz etkiler yaratmamak adına, bu durumu kontrol altına alabilmeyi amaçlayarak psikoterapi desteği alabilirler. Eminim yalnızca ebeveyn davranışlarında değil, genel anlamda hayatlarında, ilişkilerinde ve ilişkilenme tarzlarında önemli değişiklikler gerçekleştirebilirler."

Çocuğun hayatın kendi yollarıyla öğrenmesine izin verin
İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. T. Gül Şendil de aşırı kontrolün çocuklarda özgüven eksikliği, duygusal stres ve riskli davranışlarda bulunma eğilimine yol açabileceği uyarısında bulundu. Prof. Dr. Şendil, ebeveynlerin biraz geri çekilerek çocukların hayatı kendi yollarıyla öğrenmesine izin vermesi gerektiğini vurgularken, “Ebeveynler bunu genelde ‘en iyisini yapmak’ adına yapıyor ama araştırmalar bunun çocukların ruh sağlığından kariyer seçimlerine kadar pek çok alanda ciddi sorunlara yol açtığını gösteriyor” dedi.

Çocuklarda kaygı ve depresyon riskini artıyor
Helikopter ebeveynliğin, çocuklarda kaygı ve depresyon riskini artırdığına dair birçok çalışma bulunduğunu belirten Şendil, “Aşırı kontrol, çocuklarda özgüven eksikliğine ve duygusal strese sebep oluyor. Örneğin bir araştırmaya göre bu tarz ebeveynlik, çocuklarda ‘mükemmeliyetçi’ bir yapıya neden oluyor. Bunun sonucu olarak, çocuklar kendilerini sürekli baskı altında hissediyor ve asla yeterince iyi olmadıklarını düşünüyorlar. Bazı anne babalar, çocuklarının eğitim hayatına o kadar müdahale ediyor ki bu durum, çocuğun ders çalışma isteğini bile olumsuz etkiliyor. Çocuklar, ders çalışmayı bir "zevk" değil, sadece anne babasını memnun etmek için yaptığı bir görev olarak görüyor. Bu da uzun vadede akademik başarının düşmesine yol açıyor” uyarısında bulundu.

Bağımsızlıklarını engelliyor
Ayrıca çocukların kariyer seçimlerinde daha kararsız olduklarını ve hata yapma korkusuyla yeni fırsatlara açık olamadıklarını ifade eden Prof. Dr. Şendil, “Aşırı müdahaleci ebeveynlerin çocukları, arkadaşlık ve romantik ilişkilerde kendilerini yeterince başarılı hissetmiyor. Çocuklar, kendi kararlarını almakta zorlandıkları için sosyal çevrelerinde bağımsız bir birey gibi hareket edemiyorlar. Bu da uzun vadede ilişki problemlerine yol açıyor” diye konuştu.

Ebeveynlerin her konuda çocuklarını korumaya çalışırken aslında onların bağımsızlık geliştirme şansını da ellerinden aldığına dikkat çeken Şendil, “Bu durum, bazı çocuklarda riskli davranışların ortaya çıkmasına neden olabiliyor. Örneğin, bir araştırmada aşırı kontrol edilen gençlerin daha fazla alkol kullandığı tespit edilmiş. Çünkü bu gençler, bağımsızlıklarını kanıtlamak için farklı yollara başvuruyorlar” dedi.

Gerektiğinde rehberlik edilmeli
Helikopter ebeveynler için en önemli tavsiyenin, çocuklarının bağımsızlıklarını teşvik etmek ve karar verme süreçlerinde onlara daha fazla alan tanımak olduğunu belirten Şendil sözlerini şöyle tamamladı:

Çocukların hata yapmasına izin vermek, onların gelişimi için kritik öneme sahip. Unutmayın, çocukların yanında olmak elbette önemli. Ama bu, onları sıkıca kontrol etmek anlamına gelmiyor. Daha çok, onları desteklemek ve gerektiğinde rehberlik etmek şeklinde olmalı. Çocukların kendi ayakları üzerinde durmalarına fırsat verildiğinde hem daha sağlıklı bireyler yetişir hem de ebeveynler gereksiz bir yıpranmadan korunmuş olur. Sonuç olarak helikopter ebeveynlik niyet olarak iyi görünse de uzun vadede çocukların hem ruhsal hem de sosyal gelişimi için ciddi riskler taşıyor. Belki de en iyisi, biraz geri çekilip çocukların da hayatı kendi yollarıyla öğrenmesine izin vermek. Çünkü hayat, deneyimlerden öğrenildiğinde daha anlamlı.”

(Sputnik)