Patates Böceklerinin Kış Uykusu Obeziteye Çare mi?

Dünyada ve Türkiye'de obezite oranları artarken obeziteye karşı bir çok bilimsel çalışma yapılıyor. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Moleküler Entomoloji Laboratuvarı'nda (MOLEN)sürdürülen bir çalışmada da, patates böceklerinin kış uykusunda yağ biriktirme ve yakma genlerinin insan geniyle benzer olduğu saptandı. Bu çalışmanın obezite gibi sağlık sorunlarının çözümüne ışık tutabileceği öngörülüyor. AÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Umut Toprak ve ekibinin yaptığı çalışma, dünyanın en prestijli bilim dergileri arasında gösterilen "Proceedings of the National Academy of Sciences"ta (PNAS) yayımlandı.

Biriktirdikleri yağları nasıl yaktıkları araştırıldı

2014 yılından beri böcekler üzerindeki araştırmalarını sürdürdüklerini anlatan Prof. Dr. Umut Toprak, neden patates böceklerinin seçildiğini anlattı. Prof. Dr. Toprak, patates böceklerinin kış uykusuna yatan canlılar olduğunu belirterek, şöyle devam etti:

"Patates böceğinde önemli bir noktadan hareket ettik, o da bu canlıların kışın 'hibernasyon' dediğimiz kış uykusuna yatmalarıydı. Patates böcekleri yaklaşık 6 ay gibi bir sürede hiç yemeden ve içmeden toprak altında kışı geçiriyordu. Biz şu soruyu sorduk, 'Acaba bu canlılar 6 ay bu süreci nasıl geçirebiliyor?' Bunun sonucunda özellikle daha önceden biriktirdikleri yağların bu sürecin yaşanması ve atlatılmasındaki temel enerji kaynağı olduğunu bulduk.

Daha sonra yaptığımız analizler gösterdi ki bu lipit metabolizmasıyla ilişkili genlerin çok büyük bir kısmı insanlarda olduğu gibi var. Buradan da yola çıkarak, insanlar lipidi yakma noktasında acaba nerede çok başarılı olamıyor, neden karaciğer yağlanması veya obezite gibi hastalıklara yakalanıyor diye araştırmaya başladık. Bu böcekler önceden biriktirdikleri lipidi çok başarılı bir şekilde yaktıkları için onlar bunu nasıl başarıyor? Patates böceği çalışmamız bu anlamda hakikaten çok büyük bir çalışmaydı."

İnsanlar kışın neden yağlanır sorusunun yanıtını buldular
Prof. Dr. Toprak, genellikle kış mevsiminde insanların yağ oranlarındaki artıştan kilo problemi yaşadıklarına dikkati çekti. Ancak birçok canlı grubunda bu yağlanmanın "hayatta kalma mücadelesi" anlamına geldiğini belirten Toprak, "Patates böceğinde de bunu ispatladık. Patates böcekleri, sonbaharda ışıklanma süresinin ve şiddetin düşüşüne bağlı olarak aşırı miktarda yağlanıyor ve yağlanmanın miktarı tesadüf değil. Yağlanmada rol alan genler de belli, bizim bulduğumuz genler. Bu genler insanlarda olduğu gibi aynen var ve dolayısıyla da bu genlerin çalışmasıyla yağlar biriktirilip kış boyunca yakılabiliyor. Bu da çalışmamızın en önemli çıktısıdır" bilgisini verdi.

Yeni çalışmaların yolunu açıyor
Patates böceklerinin potansiyelinin çok yüksek olduğunu vurgulayan Toprak, böceklerin yağ biriktirme ve yağ yakma mekanizmalarının anlaşılmasının insanlardaki karaciğer yağlanması ve obezite gibi sağlık sorunlarının çözümünde veya bu hastalıkların biyokimyasal arka planının anlaşılması açısından çok önemli olduğunu vurguladı.

Toprak, patates böceklerinin yağlanmada bir nevi "fabrika ayarında" olduğu değerlendirmesinde bulunarak, şöyle devam etti:

"Özellikle yağ yakma mekanizmalarında rol alan bazı kilit genler var ki bunların en önemlisi glukagon. Glukagon benzeri peptitler üzerinden zayıflama veya yağ yakımı ile ilişkili çok önemli çalışmalar yapmaktayız. Yine deney model hayvanların üzerinde, bunlar içerisinde fare gibi modeller de var. Dolayısıyla böcekten elde edilen benzeri bir peptitin bu anlamda memeli bir modelde de yağlanmayı azaltıp azaltmadığını bu çalışmalarla ortaya koyacağız. Böyle bir verinin ortaya çıkışı da büyük bir avantaj sağlayacaktır. Ön denemelerimiz şunu gösteriyor ki, direkt ağızdan uygulandığı zaman yağ yakmada kısa sürede sonuç göstermesine yönelik ümit var."