Okullarda Ücretsiz Yemek Konusunda Avrupa'da ve Türkiye’de Durum Ne?

10 ülkede sosyal yardım alanlar veya geliri düşük olan ailelerin çocuklarına ücretsiz yemek veriliyor. Türkiye ise okul öncesi öğrenciler başta olmak üzere bu imkanı yaygınlaştırmayı planlıyordu ancak hayata geçip geçmeyeceği belirsiz.

Okul çağındaki çocukların dengeli ve yeterli beslenmeleri eğitim döneminin başlamasıyla birlikte daha fazla tartışılan bir gündem. Dar gelirli aileler endişeli. AB ülkelerinde dört çocuktan birisi yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altında yaşıyor. Türkiye ise yüzde 45 ile bu alanda zirvede. 

Okullarda ücretsiz yemek verilmesi özellikle dar gelirli ailelerin çocukların beslenmelerinde önemli bir katkı sunabilir. Okullarda ücretsiz yemek uygulaması Avrupa’da ülkeden ülkeye değişim gösteriyor.

Peki, Avrupa’da okullarda ücretsiz yemek veriliyor mu? Hangi ülkeler öğrencilere ücretsiz yemek sağlıyor? Türkiye’de okullarda ücretsiz yemek veriliyor mu?

Londra Belediye Başkanı: Okul yemeklerine bel bağlıyorduk

“Kardeşlerim ve ben ücretsiz okul yemeklerine bel bağlıyorduk. Bu nedenle Belediye'nin Londra'daki tüm ilkokul çocukları için ücretsiz okul yemeği sağlayacak olmasından gurur duyuyorum.” Bu sözler, Londra Belediye Başkanı Sadık Han’a ait.

Londra'da yaklaşık 300 bin ilkokul öğrencisi 2023/24 eğitim yılı boyunca ücretsiz okul yemeği alacak. 2022/23 döneminde İngiltere'de tüm öğrencilerin yüzde 24’üne karşılık gelen 2,16 milyon öğrenci ücretsiz okul yemeği alma hakkına sahipti. Ocak 2023'te 1,6 milyon öğrenci ücretsiz okul yemeği alıyordu.

İngiltere’de sosyal yardım alan ve geliri belli bir seviyenin altında olan ailelerin çocukları ücretsiz yemek alabiliyor.

AB’de 5 ülkede ücretsiz yemek var

Lüksemburg Sosyo-Ekonomik Araştırma Enstitüsü'nden Anne-Catherine Guio’nun “Avrupa'daki tüm yoksul çocuklar için ücretsiz okul yemeği: Önemli ve karşılanabilir bir hedef mi?” başlıklı akademik makalesi 2021 yılı itibariyle AB’deki farklı uygulamaları anlatıyor. 

Buna göre 5 AB ülkesinde öğrencilere ücretsiz yemek dağıtılıyor. İsveç, Finlandiya ve Estonya’da yaşına bakılmaksızın tüm öğrencilere ücretsiz yemek veriliyor. Letonya ve Litvanya’da ise belirli yaş grubundaki öğrencilere ücretsiz yemek dağıtılıyor. Finlandiya'da 1948'den bu yana bu politika uygulanıyor.

10 ülkede dar gelirlilere ücretsiz yemek

10 AB ülkesinde ise belirli şartları taşıyanlara ücretsiz yemek veriliyor. Bu ülkeler Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Almanya, Macaristan, Lüksemburg, Malta, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve İspanya. AB üyesi olmayan İngiltere de bu gruba dahil.

Bu ülkelerde gelir seviyesi dikkate alınıyor. Çoğunlukla sosyal yardım alan ailelerin çocukları bu haktan yararlanıyor. Bazılarında mülteci çocukları, kronik hastalığı olanlar gibi özel durumu olanlar da ücretsiz yemek hakkına sahip.

Belirli şehir/bölgelerde sübvansiyonlu ve/veya ücretsiz yemek

10 AB ülkesinde ise belirli şehir ve bölgelerde sübvansiyonlu ve/veya ücretsiz yemek sağlanıyor. Şehir ve belediyeye göre kurallar değişiyor. Ancak bu uygulamalar ülke geneline yayılmıyor. Bazılarında sadece pilot projelerle sınırlı.

2 ülkede uygulama yok

Makaleye göre Hollanda ve Danimarka’da ise ücretsiz yemek uygulaması bulunmuyor.

Türkiye’de okullarda ücretsiz yemek var mı?

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca okulların açılması dolayısıyla “Okul çağı, çocukların zihinsel ve fiziksel aktivitelerinin yüksek olduğu bir dönemdir. Dengeli ve yeterli beslenmeleri önem arz eder. Çocuklarımızın 3 ana ve en az 2 ara öğün olacak şekilde beslenmeleri uzmanlarca önerilmektedir.” paylaşımında bulundu. Bu paylaşımın altına ise tepki yağdı. İnsanlar maddi imkansızlık ve pahalılık nedeniyle çok sayıda çocuğun yeterli beslenemediğinden şikayet etti.

Hedef tüm okul öncesi öğrenciler idi

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer Kasım 2022’de yaptığı açıklamada ücretsiz yemek yiyen öğrenci sayısını 1,5 milyondan 1 milyon 796 bin 985'e çıkardıklarını duyurdu. Bu tarih itibariyle, bunların yaklaşık 1 milyonu taşımalı eğitimden yararlanan öğrenciler. 400 bin okul öncesi öğrenci de ücretsiz yemek imkanından faydalanıyordu.

Mahmut Özer 2023'ün sonuna kadar ücretsiz yemek imkanından okul öncesi tüm öğrencilerin yararlanacağı vaadinde de bulundu.

Bakanı Özer Ocak 2023 sonunda yaptığı açıklamada ise 2022-2023 eğitim öğretim döneminin ikinci yarıyılının başlayacağı 6 Şubat itibarıyla 5 milyon öğrenci için kademeli olarak hayata geçirecekleri ücretsiz yemek uygulamasına ilişkin hazırlıkları tamamladıklarını bildirmişti.

İç Anadolu'daki 7 şehirdeki okullarda ücretsiz yemek uygulaması başlamıştı.

Plan rafa mı kalktı?

Ancak 5 milyon öğrenciye ücretsiz yemek planının akıbeti şüpheli. EMEP Genel Başkan Yardımcısı ve Gaziantep Milletvekili Sevda Karaca’nın paylaşımına göre Milli Eğitim Bakanlığı 8 Eylül'de okullara “Deprem Bölgesinde Beslenme Desteği Verilmesi” konulu bir genelge gönderdi ve okul öncesinde bir öğün ücretsiz yemek uygulamasının depremlerden etkilenen 11 il için devam edeceğini bildirdi. Diğer illerde hizmet veren okulların idari amirlerine yemek için bütçe ayrılmadığı söylendi. Yine okul öncesi öğretmenlerine mesaj atarak velilerden beslenme hazırlamalarını istemeleri söylendi.

Sevda Karaca bunları soru önergesiyle de sorduğunu kaydetti.

Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin ise gerek gazetecilerle buluşmasında gerekse AA’ya açıklamalarında ücretsiz yemek konusuna temas etmedi. 

Okulların açılış törenlerine katılan Bakan Yusuf Tekin’e FOX TV muhabiri ücretsiz yemek planının son durumunu sordu. Ancak Bakan Tekin bilgi vermekten kaçınarak “Resmi açıklamalarımızı zaten yapıyoruz… Zamanı gelince konuşacağız bunları.” yorumu yaptı.

AB İstatistik Ofisi Eurostat verilerine göre 2022 yılında AB’de 18 yaşın altındaki çocukların yüzde 24,7’si yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altında yaşıyor. Türkiye’de bu oran yüzde yüzde 45,2. Türkiye 29 ülke içinde en üstte yer alıyor.

Neden pazartesi günleri daha fazla gıda tüketiliyor?

Bir başka bulgu da ücretsiz okul yemeklerinin önemini gösteriyor. Finlandiya'da pazartesi günleri okullardaki gıda tüketimi hafta içi diğer günlere kıyasla yüzde 20 daha fazla olabiliyor. Anne-Catherine Guio'nun makalesine göre bu durum, düşük gelirli ailelerin çocuklarının hafta sonları yeterince gıda alamadığını gösteriyor olabilir. Öğrenciler Pazartesi okula gidip ücretsiz yemeğe kavuşunca karınları iyice doyuruyor.