Nadir Toprak Elementleri: Trump Ne Amaçlıyor?

ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna'ya askeri yardım karşılığında nadir toprak elementlerinin tedarikini garanti edecek bir anlaşma yapmak istiyor. Bu kritik elementler elektronik ürünlerde kullanılıyor.

Trump, pazartesi günü Beyaz Saray’da gazetecilere yaptığı açıklamada ABD'nin Ukrayna'dan şimdiye kadar yaptığı destekler için 'eşitleme' istediğini belirtti.

ABD Başkanı, ''Ukrayna'ya çok değerli nadir toprak elementlerine sahip olduklarını söylüyoruz,'' dedi ve ekledi: ''Onlarla, bize verdiklerimizi bu nadir elementlerle ve başka şeylerle güvence altına alacakları bir anlaşma yapmayı planlıyoruz.''

'Nadir toprak elementleri' ifadesi, benzersiz manyetik ve elektro-kimyasal özelliklere sahip 17 elementlik bir grubu ifade ediyor. Bu elementler akıllı telefonlardan elektrikli araç pillerine, kanser tedavisi ilaçlarına kadar birçok modern üründe kullanılıyor.

Gelin bunlara biraz daha yakından bakalım.

Nadir toprak elementleri nedir ve gerçekten nadirler mi?
Disprosiyum, neodimyum ve seryum gibi isimlere sahip olan bu metaller, aslında yer kabuğunda bol miktarda bulunmalarına rağmen 17 elementten oluşan bir grup ve genellikle ağır metaller kategorisindeler.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun (USGS) 2024 değerlendirmesine göre dünya genelinde 110 milyon ton nadir toprak metali rezervi bulunduğu tahmin ediliyor. Bunların 44 milyon tonu dünyanın en büyük üreticisi olan Çin’de yer alıyor.

Brezilya'da 22 milyon ton, Vietnam'da 21 milyon ton, Rusya’da 10 milyon ton ve Hindistan’da 7 milyon ton rezerv olduğu belirtiliyor.

Ancak bu metallerin madenciliği büyük miktarda toksik atık üreten ağır kimyasal işlemler gerektiriyor ve bu durum çevresel felaketlere yol açabiliyor. Bu nedenle birçok ülke bu maliyetli üretim sürecine mesafeli yaklaşıyor.

Ayrıca bu metaller genellikle düşük cevher konsantrasyonlarında bulunduğundan, rafine ürünü elde etmek için büyük miktarda kaya işlenmesi gerekiyor.

Bu metallerin önemi ne?
Nadir toprak metallerinin her biri sanayide kullanılıyor ve gündelik ya da ileri teknoloji cihazlarında yer alıyor. Ampullerden güdümlü füzelere kadar pek çok alanda kullanımları mevcut.

Örneğin, europium, floresan lambalarda ve radar sistemlerinde; seryum cam cilalamada ve otomobil katalitik konvertörlerinde; lantanum tuzları petrol rafinajında kullanılıyor. Lantanum alaşımları ise hibrit ve hidrojen gazlı araçların güç sistemlerinde yer alıyor.

Neodimyum ve disprosiyum ise neredeyse kalıcı, son derece güçlü mıknatısların üretimini sağlıyor. Bu mıknatıslar, sahil şeridinden uzakta elektrik üreten deniz rüzgar türbinlerinin yerleştirilmesini mümkün hale getiriyor.

Trump, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski'nin geçen yıl önerdiği bu fikir doğrultusunda, ABD yardımı karşılığında Kiev’in nadir toprak metalleri teminatı vermesi üzerine bir anlaşma yapmak istediğini açıkladı.

Çin'in rolü ne?
On yıllardır Çin, nadir toprak rezervlerini büyük rafinasyon yatırımlarıyla değerlendirdi. Bu işlemler genellikle Batılı ülkelerdeki sıkı çevre denetimlerinden yoksun olarak gerçekleştirildi.

Çin ayrıca bu üretim süreçleri üzerine büyük miktarda patent aldı ve bu durum, diğer ülkelerdeki şirketlerin büyük ölçekli işleme girişimlerini zorlaştırdı.

Bu sebeple nadir toprak metali rezervleri başka yerlerde de bol olmasına rağmen birçok firma, işlenmemiş cevherlerini Çin'e göndererek rafinasyon işlemlerini daha ucuza yaptırmayı tercih ediyor.

ABD ve Avrupa Birliği, ihtiyaçlarının büyük kısmını Çin'den karşılıyor ancak her ikisi de kendi üretimlerini artırmaya ve kullandıklarını geri dönüştürmeye çalışarak Pekin'e bağımlılığı azaltmaya çalışıyor.

2019'da ABD-Çin ticaret anlaşmazlığının zirveye ulaştığı dönemde, Çin devlet medyası, nadir toprak ihracatının Amerikan yaptırımlarına misilleme olarak kesilebileceğini öne sürmüştü.

Japonya ise 2010'da yaşanan bir toprak ihtilafı nedeniyle Çin’in ihracatı durdurmasıyla bu acıyı ilk elden deneyimlemişti. Bu olaydan sonra Tokyo, tedarik çeşitliliğini artırmak için Malezya üzerinden Avustralya merkezli Lynas firmasıyla anlaşmalar yaptı.

Nadir toprak elementlerinin 'kritik mineraller'den farkı ne?
Nadir toprak elementleri, ABD tarafından kritik mineraller listesine alınmış unsurlar arasında yer alsa da liste tamamen bu metallerden oluşmuyor.

Çin, Amerikan mallarına yönelik yeni vergilere yanıt olarak tungsten, tellür, bizmut, molibden ve indiyum gibi bazı kritik minerallerin ihracatına kısıtlamalar getirdiğini duyurdu.

Bu mineraller, ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu tarafından gelişmiş teknolojiler, temiz enerji ve ulusal güvenlik için hayati öneme sahip kritik mineraller arasında gösteriliyor.