2025'te Dünyayı Bekleyen 'Seçimler'

Birçok önemli seçimin yaşandığı 2024 yılı geride kalırken, yeni yılda yapılması beklenen seçimler yine dünya gündemini etkileyecek. Özellikle Almanya'da Scholz hükümetinin düştüğü ve AfD'nin yükseldiği, Belarus'tan Ekvador'a kadar başkanlık ve genel seçimlerin yapılacağı 2025 yılındaki seçimler, Sputnik'in özel derlemesinde.

2025 yılı dünya genelinde siyasi ve demokratik süreçlerinin yoğun bir şekilde yaşandığı bir yıl olacak. Çeşitli kıtalarda devlet başkanlığı, parlamento ve yerel seçimler düzenlenecek. Almanya, Belarus, Kamerun, Filipinler gibi ülkelerdeki seçimler bölgesel ve küresel dinamikleri etkileyebilir.

Yılın ilk devlet başkanlığı seçimi Belarus’ta yapılacak
Belarus Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 26 Ocak 2025’te yapılacak. Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, 25 Şubat 2024'te düzenlenen parlamento seçimlerinde 2025'te yedinci dönem için aday olma niyetini açıklamıştı. Lukaşenko’nun adaylığı 29 Ekim’de Belarus Merkez Seçim Komisyonu (CEC) tarafından kabul edildi.
Lukaşenko, 9 Ağustos 2020’de düzenlenen devlet başkanlığı seçimlerinde oyların yüzde 80’inden fazlasını alarak altıncı kez devlet başkanı seçilmişti. Lukaşenko, 1994’ten bu yana Belarus’ta yapılan her cumhurbaşkanlığı seçimini kazandı.

Abhazya Cumhurbaşkanı’nın istifasını takiben erken seçimler Şubat’ta yapılacak
Geçen Kasım ayında Abhazya’da İktidar ve muhalefet temsilcileri arasında gerçekleşen görüşmelerin ardından Cumhurbaşkanı Aslan Bjania istifasını sunmuş yerine geçici olarak Badra Ganba atanmıştı.

Gürcistan’dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Abhazya’da Rusya’yla imzalanan yatırım anlaşması nedeniyle muhalefet tarafından protestolar başlatılmıştı. Rus şirketlerinin ülkede bina kompleksleri inşa etmesini öngören anlaşmanın uygulanmasıyla konut fiyatlarında artış olacağına inanan muhalefet, cumhurbaşkanının istifasını talep etmişti.

Abhazya’nın iç siyasi yapısını ve Rusya ile olan ilişkileri yakından ilgilendiren bu seçim süreci, ekonomik ve siyasi bağımsızlık konularında halkın tercihlerinin yansıtacak olan bir test olarak görülüyor.

Merkel sonrası iki yakası bir araya gelmeyen Almanya’da belirsizlik sonlanır mı?
Almanya’da Angela Merkel sonrası 8 Aralık 2021’de göreve başlayan Sosyal Demokrat Parti (SPD), Yeşiller ve Hür Demokratik Parti’den (FDP) oluşan üçlü koalisyonun dört yıl sürmesi planlanmıştı. Üç yıldan beri koalisyonun dağıtılıp erken seçimlere gidilme olasılığı tartışılırken Kasım 2024’te Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, Hür Demokrat Parti (FDP) Genel Başkanı ve Maliye Bakanı Christian Lindner'i görevden almasıyla koalisyon çöktü.

Maliye Bakanı Lindner 10 milyar euro olarak tahmin edilen bütçe açığını kapatmak için 'kapsamlı bir plan' sunmuştu. Söz konusu bu enerji maliyetlerini düşürmek, zor durumdaki Alman otomotiv endüstrisindeki istihdamı artırmak, yatırım yapan şirketlere vergi indirimleri sunmak ve Ukrayna'ya desteği artırmak için daha fazla devlet borçlanması içeriyordu.

Daha önce iktidardaki koalisyonun varlığını sorgulatabilecek 10 milyar euro olarak tahmin edilen bütçe açığını kapatmak için ekonomik tedbirler içeren bir belge hazırlayan Maliye Bakanı Lindner’in görevden alınmasıyla FDP, hükümetten tamamen çekilme kararı alarak tüm bakanlarını geri çağırdı.

Scholz, Maliye Bakanı Lindner’in Ukrayna’ya desteği artırma konusunda pasif davranması nedeniyle görevden alındığını belirtmişti. Scholz, 11 Aralık’ta erken seçimlerin önünü açabilecek olan güvenoyu için önerge sundu. 16 Aralık'ta Başbakan Scholz'un Federal Meclis'te güven oylamasında Scholz'a 207 milletvekili destek verirken, 394 milletvekili ret vermesi üzerine ülkede erken seçim süreci başlamış oldu.

Merkel sonrası adeta 'iki yakası bir araya gelmeyen' Almanya’da erken genel seçimlerin 23 Şubat’ta düzenlenmesi parti liderleri tarafından planlanıyordu. Ancak Almanya anayasası uyarınca parlamentoyu feshedip seçim çağrısı yapma kararını vermek Steinmeier'a kalmıştı.27 Aralık'ta Almanya Devlet Başkanı Frank-Walter Steinmeier'in resmi açıklamasıyla erken seçim tarihi 23 Şubat 2025 olarak doğrulandı.

Şubat seçim anketlerinde ikinci büyük parti olarak görülen Almanya için Alternatif (AfD) partisi koalisyonun çöküşünü memnuniyetle izlemiş, 'üçlü koalisyonun ideoloji odaklı politikalarının ekonomiyi ve bir bütün olarak ülkeyi sürüklediği ağır krizden çıkarmak için acilen temel bir siyasi yeni başlangıca' ihtiyaç duyulduğunu belirtmişti.

Almanya'da anketler ne gösteriyor?
Şubat'ta yapılacak erken seçim yarışında CDU/CSU, muhafazakar ve göçmen karşıtı bir politika izlerken SPD sosyal ekonomik bir program sunuyor. Anket sonuçlarında ön plana çıkan AfD, göçmen politikalarında sert bir tutum izliyor. Yeşiller ise kendisini, iklim değişikliği odaklı çevreci bir politikalarıyla konumlandırsa da bir süredir eş başkanlarının istifasına kadar çalkantılarla uğraşıyor.

Sosyal Demokrat Partinin (SDP) liderliğindeki koalisyonun dağılmasının ardından Şubat 2025'te yapılacak olan seçimler için yapılan anketlerde Scholz'un hükümetinin FDP olmadan ayakta kalamayacağı, aynı zamanda Hristiyan Demokrat Birliğinin (CDU/CSU) olmadığı bir koalisyon kurmakta zorlanacağı görülüyor. 16 Aralık anketleri, Friedrich Merz liderliğindeki CDU/CSU'nun Scholz'u desteklemek yerine gelecek seçimlere odaklanırsa kazanacağı çok şey var gibi görünüyor.

Zira anketlerde CDU/CSU'nun yüzde 32.6'yla yarışı önde götürdüğünü gösteriyor. Ona en yakın Almanya için Alternatif (AfD) yüzde 17.9 oy alırken SPD yüzde 15.9'da kalıyor.

Filipinler'de genel seçimlerinde Marcos-Duterte mücadelesi
Filipinler'de dünyanın en büyük ara seçimlerinden biri Mayıs 2025'te yapılacak. Seçimde, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr ile selefi Rodrigo Duterte arasında bir vekalet savaşı yaşanması öngörülüyor. Aralarında Temsilciler Meclisi üyeleri, yerel yöneticiler, valiler ve belediye başkanlarının da olduğu toplamda 18 bin 271 ulusal ve yerel pozisyon için oy kullanılacak.

18 bini aşkın pozisyon arasında dikkatler ülkede büyük etkiye sahip olan 24 koltuklu Senato'da boş olan 12 koltukta. Ülkede, 79 yaşındaki eski Devlet Başkanı Duterte ve iki oğlunun Marcos Jr.'ı zayıflatmak için senato yarışına katılacağı yönünden spekülasyonlar mevcut.

Mevcut Devlet Başkanı Marcos, 2021'de 31 milyon oy alarak devlet başkanı olmuştu. 2022'de başta devlet başkanlığına aday olan Sara Duterte, anketlerde önde götürmesine rağmen, yarıştan çekilerek başkan yardımcısı olmuştu. Ancak o zamandan beri Duterte- Marcos ilişkileri, politikadaki bakış açılarının farklılığı ve Rodrigo Duterte'nin Çin yanlısı bir dış politika izlemesi ve hakkındaki 'uyuşturucu şüphelilerin yargısız infaz edilmesi' iddiasına yönelik açılan soruşturmalar nedeniyle kötüleşmeye başladı.

Duterte ailesi için senato koltukları, Marcos'un yasalarına itiraz etmek ve hükümeti hakkında soruşturma başlatmak için güçlü bir platform sağlayabilir. Sara Duterte'nin kabineden istifası ve Marcos yönetimini sert bir dille eleştirmesi, liderler arasında çatışmaya yol açıyor.

Seçim sürecinde yeni kurallar
Seçim süreci, dijital kampanyaları düzenleyen yeni kuralları da içerecek. Tüm adayların sosyal medya hesaplarını ve diğer dijital kampanya platformlarını kayıt ettirmesi gerekiyor. Ayrıca, yapay zeka kullanılarak hazırlanan içerikler için şeffaflık ve açıklama şartları uygulanacak. Bu yenilikler, seçimin güvenilirliğini ve şeffaflığını artırmayı hedefliyor.

İki turda tamamlanması planlanan başkanlık seçimlerinde dünyanın gözü Polonya’da
Anayasal sınırlamalar nedeniyle Polonya’da bir başkan yalnızca iki dönem görev yapabilir. Bu nedenle, Polonya’nın mevcut Devlet Başkanı Andrzej Duda tekrardan başkanlık seçimlerine aday olamayacak.

İki turda seçilen devlet başkanlarının beş yıl görev yaptığı Polonya’da seçimlerin Mayıs 2025’te yapılması planlanıyor. Seçim yarışında öne çıkan adaylar arasında, Varşova Belediye Başkanı ve Civic Coalition (KO) üyesi Rafał Trzaskowski ile eski başbakan ve Law and Justice (PiS) partisinin önemli bir figürü olan Mateusz Morawiecki bulunuyor.

Polonya Başbakanı Donald Tusk’ın 22 binden fazla parti üyesi tarafından Duda’nın yerine kimin aday olacağını belirlemek için yapılan ön seçimde Varşova Belediye Başkanı Trzaskowski oyların yaklaşık yüzde 75’ini alarak Dışişleri Bakanı Radek Sikorski’yi geçmişti.

Trzaskowski, 2020’de Duda’ya karşı az bir farkla kaybetmişti ve liberal merkez seçmenler arasında güçlü bir desteğe sahip. Morawiecki ise PiS’in desteğini alarak muhafazakâr seçmenleri mobilize etmeyi hedefliyor. Her iki aday da ülkenin siyasi yönelimi ve AB ile ilişkiler üzerinde belirleyici bir rol oynayacak.

Bangladeş geçici hükümetinden yeni tarih
Ağustos 2025'te yapılması planlanan Bangladeş genel seçimlerinin 2025 sonu veya 2026 başında olacak şekilde birkaç ay gecikebileceği söyleniyor.

Yüzlerce kişinin ölümüne yol açan ve bir aydan fazla süren protestoların ardından ülkeden kaçan Başbakan Şeyh Hasina yerine kurulan yeni geçici hükümetin başına geçen Muhammed Yunus, Bangladeş'in bağımsızlığını kazanmasının 53. yıldönümünde yaptığı açıklamada, 'seçim tarihlerinin 2025 sonu veya 2026'nın ilk yarısına sarkabileceğini' duyurdu.

Bangladeş'te 1971'deki Bağımsızlık Savaşı'nda görev alan kişilerin çocuklarına kamuda kontenjan kararının ardından temmuz ortasında öğrencilerin başını çektiği protestolar başlamıştı. Başbakan Hasina da protestolarda yaşanan şiddet olaylarına ana muhalefetteki Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP) ile Bangladeş Cemaat-i İslami Partisi'nin neden olduğunu savunmuştu.

Şiddet olayları artarak devam ederken, Başbakan Şeyh Hasina 5 Ağustos’ta resmi konutundan ayrılarak askeri helikopterle Hindistan’a gitmiş, bu sırada göstericiler, Başbakan’ın resmi konutunu basmıştı.

Muhalefet partileri, özellikle Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP), geçici lider Yunus'un seçimleri bir an önce yapmasını talep etmekte. Muhammed Yunus, siyasi uzlaşı sağlanması ve seçmen listelerinin doğru bir şekilde hazırlanması durumunda, seçimlerin 2025 yılı sonunda yapılabileceğini belirtti. Ancak, ek reformların gerekli olması halinde bu sürecin birkaç ay daha uzayabileceğini söylüyor.

Norveç'te parlamento seçimleri yapılacak: 3 parti öne çıkıyor
Genel seçimlerin 8 Eylül 2025'te yapılacağı Norveç'te ülkenin tek meclisli parlamentosu olan Storting'deki 169 koltuk için milletvekilleri seçilecek.

Mevcut Başbakan Jonas Gahr Støre liderliğindeki İşçi Partisi (AP), 2021 yılında yapılan seçimlerde yüzde 26.3 oy alarak 48 koltuğun sahibi olmuş ve hükümeti kurmuştu. Ana muhalefet partisi olan Muhafazakar Parti Høyre, Erna Solberg liderliğinde yüzde 20.4 oy alarak 36 sandalye elde etmişti. Norveç'teki diğer önemli partiler arasında Merkez Parti (Sp), İlerleme Partisi (FrP), Sosyalist Sol Parti (SV), Kırmızı Parti (R), Liberal Parti (V), Yeşil Parti (MDG) ve Hristiyan Demokrat Parti (KrF) bulunmakta.
1924'ten beri ilk kez İşçi Partisi'ni geçip 2023 genel seçimlerinde yüzde 25.9 oy oranının sahibi olan Muhafazakar Parti birinci sırada yer almıştı. Bu sonuç, 2025 seçimleri için partiye büyük bir motivasyon sağlamış olabilir. Başbakan Støre'un İşçi Partisi, seçmenlerin son yıllarda artan yaşam maliyetleri konusunda endişelerini dile getirmesiyle kamuoyu yoklamalarında hem Muhafazakar Parti hem de İlerleme Partisi'nin gerisinde kalıyor.

İrlanda'da Higgins'in veda edeceği koltuğa kim gelecek?
Devlet başkanlığı seçimlerin 7 yıllık periyotlarla yapıldığı İrlanda’da mevcut Devlet Başkanı Michael D. Higgins, iki dönem görev süresini doldurduğu için tekrar aday olamayacak. Kasım ayında yapılması planlanan başkanlık seçimlerinde aday olabilmek için parlamentonun iki kanadının en az 20 üyesinden ya da en az dört yerel yönetimden destek alınması gerekiyor.

Henüz resmi adaylar açıklanmamış olsa da, eski Başbakan Bertie Ahern, Fine Gael partisinden Mairead Mcguinness ve Frances Fitzgerald, Sinn Féin partisinden John Finucane gibi isimlerin yarışa katılabileceği öngörülüyor.

Şili'de 2025 seçimleri anayasa reformu için kritik bir dönem olacak
16 Kasım 2025'te yapılması planlanan Şili seçimlerinde Devlet Başkanı ve parlamento seçimleri aynı anda yapılacak. 2021 yılında seçilen Şili Devlet Başkanı Gabriel Boric'in sörev süresi 2026 yılında sona erecek. Şili anayasasına göre, iki dönem art arda başkanlık yapılamayacağı için mevcut başkan yeni seçimlerde aday olamayacak.
Son yerel seçimlerden sonra ülkedeki siyasi manzara önemli oranda değişiklik gösteriyor. Anketler seçmenlerin, 2021 yılında yapılan seçimlere kıyasla daha ılımlı siyasi güçleri tercih etmeye başlamış olduğunu ortaya koyuyor.

Parlamento seçimlerinde, Şili Ulusal Kongresi'nin iki kanadı olan Senato ve Temsilciler Meclisi üyeleri belirlenecek. Son yıllarda yeni bir anayasa oluşturma sürecinde olan Şili'de hazırlanan anayasa taslakları iki kez referandumda reddedilmişti. Anayasa reformu, 2025'te yapılacak seçimlerde tekrardan gündeme gelebilir ve seçim sonuçları ülkenin demokratik yapısının nasıl şekilleneceğini belirlemede kritik bir rol oynayabilir.

Tacikistan'da iktidar partinin zaferini devam ettirmesi bekleniyor
Orta Asya’da yer alan Tacikistan’da, Mart 2025’te parlamento seçimlerinin yapılması bekleniyor. Tacikistan’ın siyasi sistemi, Meclisi Oli olarak bilinen parlamento çerçevesinde şekilleniyor. Bu parlamento, Temsilciler Meclisi (alt kanat) ve Milli Meclis (üst kanat) olmak üzere iki kanattan oluşuyor. Temsilciler Meclisi’nde 63 sandalye bulunuyor ve üyeler beş yıllık bir süre için seçiliyor.

Ülkeyi 1994 yılından bu yana yöneten İmamali Rahman’ın partisi olan Tacikistan Halk Demokrat Partisi (THDP), uzun süredir seçimlerde açık ara birinci parti olarak öne çıkıyor. 2020 yılında gerçekleştirilen son parlamento seçimlerinde, iktidardaki THDP, 63 sandalyenin 47’sini kazanarak meclisteki çoğunluğunu sürdürmüştü. Diğer partilerin sandalye dağılımı ise şu şekildeydi:

Tacikistan Tarım Partisi: 7 sandalye
Ekonomik Reform Partisi: 5 sandalye
Tacikistan Komünist Partisi: 2 sandalye
Tacikistan Demokrat Partisi: 1 sandalye
Tacikistan Sosyalist Partisi: 1 sandalye
Seçimlerde muhalefetin katılımı sınırlıydı. İslami Diriliş Partisi gibi bazı partiler yasaklı olduğu için seçimlere katılamamıştı.
İstikrar ve kalkınma vurgusu yapan THDP’nin, 2025’te yapılacak seçimlerde de yine birinci parti olması bekleniyor.

Ekvador başkanlık seçimlerinde iki isim dikkat çekiyor
Ekvador, 2025 yılında yapılacak genel seçimlere hazırlanırken, mevcut Devlet Başkanı Daniel Noboa yeniden aday olduğunu duyurdu. ABD doğumlu Noboa, ülkenin tanınmış iş insanlarından Álvaro Noboa’nın oğlu olarak dikkat çekiyor. Muz ihracatında büyük bir etkiye sahip olan ailesinin yanı sıra Daniel Noboa, 2023’te 35 yaşında devlet başkanı seçilerek Ekvador tarihindeki en genç lider unvanını almıştı.

Göreve geldiği günden bu yana Noboa, uyuşturucu çeteleriyle mücadeleyi hükümetinin en önemli önceliklerinden biri hâline getirdi. Özellikle 2024’te bazı grupları ‘terörist’ ilan edip ülkeyi ‘savaş halinde’ olarak tanımladı. Bu doğrultuda, sokaklarda ve cezaevlerinde askeri devriyeleri artırarak güvenliği sağlamak için sert tedbirler devreye soktu.

Noboa’nın en büyük rakibi ise eski Devlet Başkanı Rafael Correa’nın desteklediği Luisa González. González, 2023 seçimlerinde de Noboa ile yarışmış ancak ikinci turda yenilmişti. Rafael Correa’nın politik etkisi, yıllar geçmesine rağmen ülkede hala güçlü bir şekilde hissediliyor. Yapılan son anketler, González’in yüzde 45,5 oyla önde olduğunu, Noboa’nın ise yüzde 39,1 ile onu takip ettiğini ortaya koyuyor.

Başkanlık sistemiyle yönetilen Ekvador’da, yasama organı tek kamaralı Ulusal Meclis’ten oluşuyor ve 137 milletvekili görev yapıyor. Başkanlık seçiminde bir adayın ilk turda seçilebilmesi için oyların yüzde 50’sini alması ya da yüzde 40’ı geçip en yakın rakibine 10 puan fark atması gerekiyor. Bu şartlar sağlanmadığında seçim ikinci tura kalıyor.

Ülkenin gündemindeki bir diğer önemli sorun ise güvenlik. Uyuşturucu çetelerinin faaliyetleri son yıllarda büyük bir artış gösterdi ve şiddet olayları tırmanmaya devam etti. 2023 yılı boyunca, bu tür olaylar nedeniyle yaklaşık 7 bin 800 kişi hayatını kaybetti.

Bolivya'da 2025 seçimleri: Başkanlık için kimler yarışacak?
Bolivya, 17 Ağustos 2025’te genel seçimlere hazırlanıyor. Seçimlerde devlet başkanı, başkan yardımcısı, 130 milletvekili ve 36 senatör belirlenecek. Eski Devlet Başkanı Evo Morales, lideri olduğu Sosyalizme Doğru Hareket (MAS) partisindeki bölünmeleri önlemek amacıyla aday olacağını duyurmuştu.

Ancak, Anayasa Mahkemesi başkanların en fazla iki dönem görev yapabileceğine karar vererek Morales’in adaylığını engelledi. Mevcut Devlet Başkanı Luis Arce, 2020’de MAS partisinin adayı olarak seçilmişti. Arce’nin 2025 seçimlerinde yeniden aday olup olmayacağı henüz belli değil.

Muhalefet cephesinde, eski Devlet Başkanı Carlos Mesa ve Santa Cruz Valisi Luis Fernando Camacho’nun adaylıkları konuşuluyor.

Nasıl bir siyasi sisteme sahip?
Bolivya, başkanlık sistemiyle yönetilen bir ülke ve yasama organı iki meclisli Ulusal Kongre’den oluşuyor.

Başkanlık seçimlerinde, bir adayın ilk turda seçilebilmesi için geçerli oyların yüzde 50’sini alması veya en az yüzde 40 oy alarak en yakın rakibine yüzde 10 fark atması gerekmektedir; aksi takdirde, en yüksek oyu alan iki aday ikinci turda yarışacak.

Son dönemde yaşanan siyasi gerginlikler ve ekonomik sıkıntılar, seçim sürecini daha da karmaşık hale getiriyor. Bu bağlamda, 2025 seçimleri, Bolivya’nın siyasi istikrarı ve geleceği açısından kritik bir öneme sahip.

Kamerun'da Biya sekizinci kez başkanlık için aday olacak
Kamerun, 2025 yılında başkanlık ve parlamento seçimlerine hazırlanıyor. Mevcut Devlet Başkanı Paul Biya, 92 yaşında olmasına rağmen, Kamerun Halk Demokratik Hareketi’nin (CPDM) adayı olarak sekizinci kez başkanlık için yarışacağını açıkladı. Biya, 1982 yılından bu yana ülkeyi yönetiyor ve 2008’de anayasada yapılan değişiklikle görev süresi sınırlamaları kaldırılmıştı.

Muhalefet cephesinde, Kamerun Rönesans Hareketi’nin (MRC) lideri Maurice Kamto, 71 yaşında emekli bir akademisyen ve avukat olarak 2025 seçimlerinde adaylığını duyurdu. Kamto, 2018 seçimlerinde de Biya’ya karşı yarışmış ve seçim sonuçlarına itiraz etmişti. Ayrıca, New York’ta yaşayan akademisyen ve yazar Eric Essono Tsimi de 'Biz Değişimiz' platformu altında adaylığını ilan etti.

Kamerun’da başkanlık seçimleri, en fazla oyu alan adayın doğrudan kazandığı bir sistemle gerçekleştiriliyor; çoğunluk şartı aranmıyor. 2024 yılı Ağustos ayı sonunda tamamlanan seçmen kayıtlarında, yedi milyondan fazla kişinin kayıt yaptırdığı tahmin ediliyor.

Parlamento seçimlerinde ise 180 sandalyeli Ulusal Meclis üyeleri, 58 tek ve çok üyeli seçim çevresinden seçiliyor. Tek üyeli bölgelerde basit çoğunluk sistemi uygulanırken, çok üyeli bölgelerde kapalı liste usulü nispi temsil sistemi kullanılıyor. Bir parti, bir bölgede oyların yüzde 50’sinden fazlasını alırsa tüm sandalyeleri kazanıyor; aksi halde, en çok oyu alan parti sandalyelerin yarısını alırken, yüzde 5’ten fazla oy alan diğer partiler kalan sandalyeleri paylaşıyor.

(Sputnik)